Η άσκηση της δημιουργικής γραφής για μαθητές

 Οργανώντας τις συναντήσεις δημιουργικής γραφής για μαθητές διαπιστώνουμε κάποιες διαφορές με τις αντίστοιχες των ενηλίκων. Στα παιδιά δεν αρκεί το πάρε γράψε, όπως στους ενήλικες. Στα τμήματα ενηλίκων παίρνουμε το θέμα με κάποια κατεύθυνση αρκετά "ανοικτή" και ξεκινάμε να γράφουμε. Όταν διδάσκουμε όμως, δημιουργική γραφή στο σχολείο ή καλύτερα, όταν οργανώνουμε τη δημιουργική γραφή για μία τάξη, είναι σημαντικό να εστιάσουμε στο προπαρασκευαστικό μέρος. Αυτό μπορεί να αποτελείται από διάφορα λογοτεχνικά παιχνίδια.

 Αφού εντοπίσουμε τις ενότητες στις οποίες θέλουμε να εστιάσουμε, οργανώνουμε τις ασκήσεις με βάση τον στόχο ανά ενότητα, π.χ.

- η έννοια του χώρου-χρόνου

- τα ονόματα των χαρακτήρων

- η εξωτερική περιγραφή

κ.ο.κ

Φτιάχνουμε μια καλά καταρτισμένη λίστα με ό,τι θέλουμε να περιέχεται σε αυτές τις έννοιες ανά μάθημα. Δηλαδή, ξεκινάμε από την εξωτερική περιγραφή ενός προσώπου ή χώρου, Τί θέλουμε να περιλαμβάνει; Με ποια στοιχεία αρχίζει να γίνεται σάρκινος ο χαρακτήρας μας;

 Διαλέγουμε ένα ή δύο θέματα τη φορά, ώστε να τα αναπτύξουμε και να δημιουργήσουμε πάνω σ' αυτά ασκήσεις με τη μορφή λογοτεχνικού παιχνιδιού. Τέτοιες ιδέες μπορούμε να πάρουμε από το βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, Δημιουργική Γραφή (επιμέλεια Μ.Σουλιώτης) ή από τον Ροντάρι, Γραμματική της Φαντασίας.

Δύο θεωρίες (συνέχεια)

http://www.rapidshare.com.cn/TMNXexY

http://www.rapidshare.com.cn/NT5cteh

Πατήστε πάνω στους συνδέσμους ή αντιγράψτε τους για να δείτε την παρουσίαση.

Δύο θεωρίες

 Θα αναφερθούμε σε δύο απλές και διάσημες θεωρίες της αφήγησης. Η μία είναι του Προπ και η άλλη του Τοντόροφ. 

 Η θεωρία του Προπ βασίζεται στις παρατηρήσεις του πάνω στα μαγικά παραμύθια της Ρωσίας. Ο Προπ παρατήρησε ότι τα παραμύθια οργανώνονται γύρω από κοινά μοτίβα, γι'αυτό πρότεινε τη κατηγοριοποίηση τους, ώστε να προκύψουν οι κοινοί χαρακτήρες και οι λειτουργίες τους.

 Η θεωρία του Τοντόροφ σχετίζεται με τη πλοκή. Ο θεωρητικός Τοντόροφ επεσήμανε ότι στις αφηγημένες ιστορίες υπάρχουν πέντε στάδια που δημιουργούν τη δράση.

 Παρακάτω σε συνέχεια, θα παραθέσουμε σε μορφή Powerpoint τις δύο θεωρίες.

και λίγη θεωρία...

 Μέσα σ' όλους αυτούς τους αιώνες που ο άνθρωπος γράφει από χόμπυ, από ανησυχία, από φιλοσοφική ανάγκη, από καλλιτεχνική ευαισθησία, από στοχαστική διάθεση κλπ έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες. Θεωρίες της λογοτεχνίας και θεωρίες αφηγηματολογίας, μοντέλα που προσπαθούν άλλοτε να ερμηνεύσουν και άλλοτε να καλουπώσουν την έννοια της γραφής.

Ήδη στην αρχαιότητα, από την Ποιητική του Αριστοτέλη μέχρι και το Περί Ύψους του Λογγίνου, είναι προφανής η προσπάθεια να αποδοθεί μία γενικότερη αρχή στην οποία υπακούουν τα αξιοσημείωτα έργα. Κανόνες και συμβάσεις, αισθητικές και λειτουργικές, που υπαγορεύουν στον επίδοξο συγγραφέα-ποιητή ή αποδίδουν τα εύσημα στα ήδη υπάρχοντα κλασσικά έργα. Εμείς εδώ θα θίξουμε μόνο δύο θεωρίες, οι οποίες όμως, δε σχετίζονται με τη στενή θεωρία της λογοτεχνίας. Δε το θεωρούμε καθόλου σκόπιμο, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, να γνωρίζει κανείς θεωρίες και όρους εξειδικευμένους, αν δεν έχει ειδικό επιστημονικό ενδιαφέρον.

 Πριν εκθέσουμε δύο από τις πιο ευχάριστες και χρήσιμες στη πραγμάτευση τους, τόσο για αυτόν που γράφει όσο και γι' αυτόν που διαβάζει, θεωρίες, αξίζει να τονίσουμε ότι οι αριστοτελικοί κανόνες ισχύουν συλλήβδην για τον γραπτό λόγο. Επομένως, μικροί-μεγάλοι ξεσκονίστε λιγάκι τον ορισμό της τραγωδίας. Να θυμάστε ότι έχει καθολική ισχύ. 

Γράφω όπως ζω (ή τελείως αντίθετα)

Αν σας λένε ότι έχετε ταλέντο, αλλά βαριέστε να γράφετε, αν κάτι μέσα σας σας λεέι ότι δεν έχει τελειώσει η σχέση σας με το γράψιμο, κι ας μην έχετε εκδώσει ακόμη, αν είστε από αυτούς που σκαρώνουν εύκολα μία ιστορία, αλλά δε κάθονται ποτέ να τη βελτιώσουν, υπάρχουν κανά -δυο πράγματα πριν το πάρετε απόφαση ότι είστε αδιόρθωτοι.

 Καταρχάς, μην πείτε ποτέ στον εαυτό σας αποκλείεται. Ό,τι κι αν είναι αυτό το αποκλείεται. Αν έχετε το μικρόβιο της γραφής, θα βρεθείτε προ εκπλήξεως με το πόσα πολλά πράγματα μπορούν να προκύψουν απ' αυτό. Να είστε ανοιχτοί σε εμπειρίες και προτάσεις. Γράψτε όταν αισθάνεστε έτοιμοι. Αφήστε το και ξαναπιάστε το, αλλά μην τα παρατάτε. Τα κείμενα είναι εκεί και μας περιμένουν. Μπορούν να περιμένουν και μια ολόκληρη ζωή μέχρι να ολοκληρωθούν. Κρατήστε όμως ζωντανή τη σπίθα της δημιουργίας με το να παρακολουθείτε σεμινάρια, διαλέξεις, συζητήσεις για τη λογοτεχνία και όποια άλλη τέχνη σας αρέσει. Αφήστε ένα δημιουργικό κομμάτι σας στον ήλιο και το άλλο μισό στον ίσκιο. Αφουγκραστείτε καλύτερα την αγωνία και τη παραξενιά ενός πολύ κοντινού ανθρώπου σας και ταυτόχρονα προσπαθείστε να οσμιστείτε καλύτερα την εποχή σας. Παρατηρήστε καλύτερα όλες τις ηλικιακές ομάδες, από ένα βρέφος που σας έφεραν να το δείτε πρώτη φορά εώς έναν ηλικιωμένο. Κάντε τους συνομιλητές σας. Άλλοι λένε καθιερώστε μία ρουτίνα γραφής, άλλοι πάλι συνδέστε τη δημιουργική σας απασχόληση με μια ευχάριστη μουσική και στιγμή χαλαρή. Όλα αυτά είναι χρήσιμα, αλλά μπορεί να μην είναι κάθολου λειτουργικά, καθώς κι αυτά προϋποθέτουν ένα προηγούμενο κίνητρο. Αυτό όμως, το ξέρετε μόνο εσείς. Γράψτε για ό,τι πραγματικά σας ενδιαφέρει. Η γραφή είναι ακριβώς όπως η ζωή, μια περιπέτεια.

Η ομάδα δημιουργικής γραφής στο σχολείο (2)

 Οργανώστε ένα πλαίσιο συναντήσεων και εργασιών, π.χ. γράφουμε κείμενα κάθε βδομάδα, τα ανταλλάσσουμε μεταξύ μας, ώστε να σχολιαστούν στην επόμενη συνάντηση. Έχουμε δείξει στους μαθητές πως να οργανώνουν τις σημειώσεις-σχόλια για τα κείμενα. Μπορούμε να θέσουμε έναν βασικό δεκάλογο για τον βασικό σχολιασμό στην αρχή. Τα σχόλια που προκύπτουν για κάθε σημείο του δεκαλόγου μπορούν να είναι και τα σχόλια μας. π.χ. 1) Είναι σαφής η  ιστορία; 2) Βλέπουμε και ακούμε το κεντρικό πρόσωπο/α; 3) Ο σκηνικός χώρος-χρόνος αποδίδονται; κ.ο.κ

 Ξεκινήστε να παίρνετε ιδέες δημιουργικών ασκήσεων από το πολύ χρήσιμο βιβλίο του κυπριακού Υπουργείου Παιδείας, που πρόλαβε ο Μίμης Σουλιώτης, δάσκαλος όλων μας, να επιμεληθεί πριν πεθάνει (μπορείτε να το κατεβάσετε ολόκληρο από το διαδίκτυο). Κάντε μια μικρή εισαγωγή, όπου χρειάζεται, και παραπέμψτε σε παραδείγματα. Φτιάξτε παραδείγματα στη συνάντηση. Συνεχίστε με τους Έλληνες και ξένους κλασσικούς που έχουν παραδώσει σχεδόν αποφθεγματικά τις συμβουλές τους προς εκείνους που φιλοδοξούν να ασχοληθούν με τη γραφή π.χ. Βιρτζίνια Γουλφ, Άντον Τσέχωφ, Διονύσιος Σολωμός (τις σημειώσεις) κ.α. Εμπλουτίστε τις γνώσεις σας σταδιακά και μη παραλείπετε να τονίζετε ότι γραφή και ανάγνωση πάνε μαζί. Φυσικά, υπάρχει αρκετή πλέον βιβλιογραφία και αρθρογραφία στα ελληνικά για τη δημιουργική γραφή, όπως του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και φίλου του blog, Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου, της καθηγήτριας Μέσης Εκπαίδευσης και συγγραφέα, Σοφίας Νικολαΐδου κ.α.

 Γράψτε και σεις μαζί με τους μαθητευόμενους σας. Μη σταματάτε να γράφετε και όταν δημοσιεύετε να το κοινωνείτε στην ομάδα σας. Θα έχετε τεράστιο όφελος.

Η ομάδα δημιουργικής γραφής στο σχολείο (1)

 Δεν τίθεται θέμα νομίζω, για το αν θεωρούμε τη δημιουργική γραφή ένα από τα καλύτερα διδακτικά μέσα που μπορεί να διαθέτει ένα σχολικό πρόγραμμα. Οι ωφέλειες είναι πολλαπλές και σε όλους τους τομείς ψυχονοητικής ανάπτυξης. Πώς όμως, οργανώνουμε ένα τέτοιο εγχείρημα;

 Καταρχάς μην περιμένετε από καμία εγκύκλιο να σας θεσμοθετήσει την ομάδα δημιουργικής γραφής του σχολείου σας. Αν είστε φιλόλογοι και έχετε έναν συνεργάσιμο και υποστηρικτό διευθυντή, οργανώστε το με τη συνεργασία ενός ακόμη συναδέλφου σας που αγαπάει τη λογοτεχνία. Ζητήστε από τα παιδιά να δηλώσουν πόσοι ενδιαφέρονται και ξεκινήστε!

 Μία ομάδα οχτώ παιδιών είναι αρκετή. Ζητήστε τους να σας στείλουν ή να σας δώσουν σε hard copy ό,τι έχουν γράψει μέχρι τότε, ποίημα ή πεζό. Αν δεν έχουν γράψει δεν πειράζει, αρκεί που θέλουν να πειραματιστούν. Αν μαζεύονται πολλά παιδιά κάντε δύο τμήματα, ένα για ποίηση, ένα για πεζό λόγο. Αν ένα από τα δύο είδη λόγου υπερτερεί κατά πολύ, κάντε μεικτά και τα δύο τμήματα, σαν εισαγωγή δηλαδή και στα δύο είδη λόγου.

 Το πιο σημαντικό, έχουμε πει, ότι για να αισθάνεστε άνετοι και να έχετε πλήρη εποπτεία του δημιουργικού στόχου σας, θα πρέπει να έχετε παρακολουθήσει τουλάχιστον δύο αντίστοιχα τμήματα ενηλίκων. Πολλά οργανώνονται σε ετήσια κλιμακα στις δύο μεγάλες πολεις της χωρας μας, κάποια απ' αυτά προσφέρονται και εξ αποστάσεως ή με επισκέψεις των συντονιστών τους στην επαρχία. Συνήθως οργανώνονται σε χειμερινό και εαρινό κύκλο (για αρχάριους-προχωρημένους), πράγμα που σημαίνει ότι, αν το σχεδιάσετε μέσα σε μία χρονιά μετά την παρακολούθηση δύο συνεχόμενων σεμιναρίων (από τον ίδιο ή και διαφορετικό φορέα) θα είστε έτοιμοι την επόμενη σχολική χρονιά να υλοποιήσετε τη σχολική σας ομάδα δημιουργικής γραφής. Μπορείτε να ζητήσετε και τη βοήθεια των δικών σας δασκάλων στην αρχή. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται με τη δημιουργική γραφή είναι πολύ ευπρόσιτοι και κατατοπιστικοί όταν τους ζητήσετε τη γνώμη ή τη βοήθεια τους.

Ο δημιουργικός θόρυβος

  

 Ας υποθέσουμε τώρα ότι μας ενδιαφέρει ένας τύπος ανθρώπου σε μία συγκεκριμένη εποχή. Έχουμε αποφασίσει ότι θέλουμε να δημιουργήσουμε αυτό τον χαρακτήρα, π.χ. έναν γιατρό στο μεσοπόλεμο. Ξεκινάμε λοιπόν, να διαβάζουμε για εκείνη την εποχή. Κάποια στιγμή ανακαλύπτουμε και τις αληθινές σημειώσεις ενός νεαρού γιατρού της συγκεκριμένης εποχής. Συνεχίζουμε να αναπλάθουμε στο μυαλό μας την εποχή που θέλουμε, συνδυάζοντας πληροφορίες και υπαρκτές σημειώσεις-μαρτυρίες, που έχουμε διάσπαρτες ή και κατά τύχη πέσαμε πάνω τους. Κάπως έτσι αρχίζει να ανασυντίθεται η καθημερινότητα της εποχής εκείνης, καθώς και η καθημερινότητα του χαρακτήρα που θέλουμε να πλάσουμε. Ας σκεφτούμε ένα ακόμη απλό παράδειγμα: ο γιατρός ζει στο ισόγειο ενός σπιτιού που οι σωληνώσεις κάνουν πολύ θόρυβο. Όταν κάποιος χρησιμοποιεί το νερό ο θόρυβος είναι συνεχόμενος και έντονος. Είναι ο ήχος που τον ξυπνάει συνήθως. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ένας επίμονος συνεχόμενος θόρυβος που επικρατεί αδιάκοπα σε ένα περιβάλλον. Αν σκεφτούμε δυο-τρεις τέτοιες καθημερινές λεπτομέρειες, συν τις συνήθειες του, την οικογενειακή του κατάσταση και τη κοινωνική του τάξη, έχουμε ένα καλό πλαίσιο αυτού του χαρακτήρα. Ας τον φανταστούμε στον χώρο του, στο νοσοκομείο, στις κοινωνικές, οικογενειακές και προσωπικές του συναναστροφές. Στο μικρό μαγαζάκι που επισκέπτεται σχεδόν καθημερινά, στη συνάντηση με τη γειτόνισσα ή την ώρα που ετοιμάζει τον καφέ του. Κάποια στιγμή, ξανακοιτάζοντας τις σημειώσεις που έχουμε βρει (μπορεί να είναι τα απομνημονεύματα κάποιου) θα αρχίσουμε να "ακούμε" τη φωνή του.

Οι χαρακτήρες

 Σε συνέχεια όσων έχουμε ήδη πει, ας αναρωτηθούμε τι κρατάμε από την αφήγηση ενός πραγματικού προσώπου, π.χ. από έναν διάλογο που μας μεταφέρθηκε. Η απάντηση είναι, αυτό που αποκαλύπτει κάτι για το πρόσωπο που θέλουμε να δημιουργήσουμε. Οι χαρακτήρες πρέπει να έχουν βάθος, όπως οι άνθρωποι. Δε πρέπει να είναι μονοδιάστατοι. Πρέπει να μπορούν να μας εκπλήξουν, όπως στη πραγματική ζωή. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και με ορθάνοιχτα μάτια να παρατηρούμε όλες τις διαστάσεις ενός χαρακτήρα. Δε μπορεί να είναι απλά κακός ή φιλόδοξος. Έχει κι άλλα στοιχέια που πρέπει να διακρίνονται. Οι χαρακτήρες μας πρέπει να είναι σαν υπαρκτά πρόσωπα αλλά ακόμη πιο ενδιαφέροντες. Άρα χρειαζόμαστε παρατήρηση και ενσυναίσθηση. Δηλαδή μια βαθύτερη κατανόηση των κινήτρων και της ιδιοσυγκρασίας του χαρακτήρα που πάμε να δημιουργήσουμε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο χαρακτήρας πρέπει να "κινείται" προς εμάς και εμείς προς αυτόν. Όταν τον συναντήσουμε στις σελίδες μας, ας αναρωτηθούμε αν είναι ο χαρακτήρας που μας ενδιαφέρει. Πρέπει να καταλήξουμε μέσα μας ποιοί χαρακτήρες μας αφορούν. Διότι μόνο αυτό που πραγματικά μας αφορά θα ακουμπάει και στους άλλους, θα έχει δηλαδή, οικουμενικότητα.

Οι ιστορίες των άλλων

Ένα άλλο ερώτημα είναι πώς εισάγουμε την οπτική χαρακτήρων που είναι διαφορετικοί από εμάς; Με τι είδους τρόπο βρίσκουμε τους χαρακτήρες μας;

 Το κλειδί είναι στις ιστοριές των άλλων. Όλοι έχουμε ακούσει ή διαβάσει για κάτι που δεν είμαστε εμείς ή δε θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς. Παίρνουμε τις ιστορίες των άλλων και τις μεταγράφουμε. Σκεφτείτε ιστορίες που έχετε λάβει γνώση έστω και προφορικά. Μία ιστορία που μας αφηγήθηκε ο παππούς από τα δικα του χρόνια. Δε θα μπορούσατε να την έχετε ζήσει, αλλά ούτε και να έχετε λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο ως συμμετέχοντες, καθώς άλλοι καιροί, άλλα ήθη. Έτσι μπορούμε και κατασκευάζουμε συμπεριφορές, νοοτροπίες που είναι έξω από εμάς. Επίσης μπορείτε να σκεφτείτε έναν άνθρωπο που είναι αντιπαθής γενικά, αν εσείς είστε γενικά καλοδεχούμενος στις συναναστροφές σας. Προσπαθηστε να τον περιγράψετε. Ήταν πάντοτε έτσι; Μήπως θεωρεί τον εαυτό του παρεξηγημένο; Πώς είναι ο τύπος του μαλάκα; Πώς είναι η εγωπαθής ματαιόδοξη γυναίκα; Παρατηρήστε τους. Υπάρχουν γύρω σας; Τους έχετε δει στη τηλεόραση να δίνουν συνέντευξη ή να κάνουν δηλώσεις; Είναι πολιτικοί; Είναι άτομα της βιομηχανίας του θεάματος; Πρέπει να μπορούμε να δούμε με τα μάτια τους. Να "φορεσουμε τα παπούτσια τους". Το σίγουρο είναι πως οι χαρακτήρες αυτοί δεν είναι μονοδιάστατοι. Έχουν κι άλλες πτυχές. Δε μπορεί κάποιος να είναι απλώς κακός.

Γιατί τους αρχαίους;

 Από τον Όμηρο ως τον Αχιλλέα Τάτιο είναι μία χιλιετία περίπου. Από τη πρώτη μ.Χ. χιλιετία ως τη δεύτερη έχουμε αναρίθμητους συγγραφείς και πάμπολλους εξαιρετικούς. Μα, πόσα είναι τα θέματα, πόσα τα μοτίβα, πόσο μελάνι να χυθεί;

 Ο δάσκαλος μου ο Γιώργης έλεγε ότι τα θέματα είναι πάντα ίδια: έρωτας, πόλεμος, θάνατος. Και κάποτε ο νόστος να τα πλαισιώνει, θα έλεγε ο δάσκαλος του δασκάλου μου. Αλλάζει μόνο ο τρόπος που τα αποδίδουμε. Make it new! κατά τον Ezra Pound. Και για να μη πολυλογούμε, ναι, τα θέματα είναι πάντα ίδια. Εκείνο που αξίζει να βλέπουμε και να ξαναβλέπουμε είναι τη συγχρονία (για να δανειστούμε έναν όρο κι από τους γλωσσολόγους) των "μεγαθεμάτων". Τί καινούργιο έχουμε να προσθέσουμε πάνω στο ίδιο; Μα, την εποχή μας. Την αντίληψη του σύγχρονου κόσμου πάνω στα πανάρχαια μοτίβα.

 Όταν λοιπόν πρόκειται να ασχοληθούμε σοβαρά με τη γραφή, το πιο καλό που έχουμε να κάνουμε είναι να διαβάσουμε τους αρχαίους συγγραφείς. Παραθέτω μερικούς λόγους γιατί:

1. Είναι οι πρωτοπόροι, οι ιδρυτές κάθε είδους. Επομένως είναι βασικό να γνωρίζουμε τους προπάτορες, διότι στην "οικογένεια" ανήκουμε και μεις.

2. Βρισκόμαστε πιο κοντά στη ρίζα της γλώσσας και αυτό έχει τεράστια δυναμική. Διαλέγοντας μια καλή μετάφραση του αρχαίου έργου έχουμε στη διάθεση μας τη χρονική αλληλουχία λέξης-νοήματος.

3. Τα θέματα εξαιτίας του πρώιμου της εποχής συμπλέκονται γόνιμα, διότι δεν έχουν διασαφηνιστεί τα όρια των λογοτεχνικών ή επιστημονικών ειδών (ποίηση, θέατρο, ιστορία, λαογραφία, εθνογραφία).

4. Αποτυπώνουν τη γνώση ενός κόσμου με βαθιά σοφία χωρίς τεχνολογία.

5. Το παραπάνω είχε ως αποτέλεσμα το φιλτράρισμα τους, αφού ό,τι διασώθηκε είναι σίγουρα αξιόλογο.

6. Οι μεγαλύτεροι παγκοσμίου φήμης συγγραφείς ξανάγραψαν ό,τι οι αρχαίοι με τον δικό τους τρόπο (κάτι θα ήξεραν).

7. Ανατρέχουμε στη πηγή και αυτό παρέχει μία ασφαλή βάση για τη πραγμάτευση μας. Ακριβώς όπως και στη μετάδοση της πληροφορίας δε χρειάζεται να χτίσουμε εξ ολοκλήρου εκ νέου.

8. Η δομή των αρχαίων έργων είναι στιβαρή και ενδείκνυται για δημιουργικές παραλλαγές. (Πώς θα αφηγούνταν π.χ. ένας ομοδιηγητικός αφηγητής την Οδύσσεια; Και ποιος απ' όλους;)
9. Με τα αρχαία κείμενα ο πήχυς μπαίνει εξαρχής ψηλά και έτσι μπορούμε να τσεκάρουμε κάθε φορά αν κάποιος έχει πει κάτι σαν αυτό που θέλουμε να πούμε και μάλιστα καλύτερα.
10. Μέσα στην πληθώρα αρχαίων έργων και συγγραφέων, κάποιος υπάρχει που θα μας αρέσει περισσότερο, αυτός μπορεί να διαμορφώσει το λογοτεχνικό "ήθος" μας.