Η αρχή, το ήμισυ του παντός

 Και τώρα από που ξεκινώ; Έχω αποφασίσει να πειραματιστώ με τη γραφή. Ωραία. Έχω αποφασίσει να γράψω σε μικρή φόρμα για ευνόητους λόγους. Ωραία. Έχω και ένα σεμινάριο που παρακολουθώ. Ωραία. Το θέμα της εβδομάδας μας δόθηκε. Ωραία. Αλλά από που να ξεκινήσω το κείμενο μου;

Συχνή είναι η συμβουλή να ξεκινάμε από ένα γενικό πλάνο. Μια απεικονιση του βάθους του τοπίου, ορίζοντα κλπ Σα να πρόκειται για κινηματογραφική κάμερα που σταδιακά θα κάνει το ζουμ της. Προσωπικά, θα έλεγα ότι ένα κείμενο  μπορεί να ξεκινά έτσι, αλλά επίσης και τελείως διαφορετικά. Με μία ερώτηση σε ευθύ λόγο, σα να ακούμε τη μέση ενός διαλόγου. Με ένα σχόλιο για το κεντρικό πρόσωπο ή για το ιστορικό περικείμενο, που μετά όμως, θα σβήνουν μέσα στην αφήγηση. Έτσι κι αλλιώς, η αρχή αλλάζει πιο συχνά κι από το τέλος σε πολλά αφηγήματα, μέχρι να ολοκληρωθουν. Δοκιμάζουμε δυο-τρεις εναλλακτικούς τρόπους και κρατάμε τον πιο αποτελεσματικό. Αυτό βέβαια, καμιά φορά, προϋποθέτει ότι έχουμε ολοκληρώσει την βασική ιστορία μας. Ξεκινήστε λοιπόν, να πιάνετε το νήμα της αφήγησησς σας από κάπου που σας διευκολύνει στη ροή. Αυτό άλλωστε, είναι και το αρχικό ζητούμενο, και όταν έχετε ολοκληρώσει σε πρώτη φάση τον βασικό κορμό της αφήγησης, επιστρέψτε στην αρχή να δείτε πως λειτουργεί. Καμιά φορά η αρχική σας επιλογή, που ίσως είχατε απορρίψει, μπορεί να σας εκπλήξει.

Το προζυμένιο μπαλάκι

Πολλοί όταν κάθονται να γράψουν λένε ότι δε τους έρχεται τίποτε. Υπάρχουν δύο θέματα: το πρώτο είναι ο τρόμος της λεύκης σελίδας, το writer's block. Το άλλο είναι η έμπνευση, όπως συνηθίζουμε να λέμε.

Στη πραγματικότητα τίποτε απ' αυτά δεν υπάρχει. Ναι, τόσο απλά. Είναι σα να λέμε ότι δε μπορούμε να φτιάξουμε ζυμάρι ενώ έχουμε αλεύρι πάντα στο σπίτι. Δηλαδή είναι θέμα απόφασης και στρωσίματος. Κάτι θα φτιαχτεί αφού η πρώτη ύλη είναι πάντα εύκαιρη. Μπορεί να μη μας ικανοποιησει τη πρώτη φορά, στη πρώτη του εκδοχή, στο ξεκίνημα, να μας φανεί ανούσιο, ρηχό, άνευ βάθους νοήματος, προοπτικής κλπ. Δεν έχει τόση σημασία. Το σημαντικό είναι ότι πάντοτε μπορούμε να γράψουμε. Δε φαντάζεστε πόσα κομψοτεχνήματα λόγου μπορεί να ξεκίνησαν ανέμπνευστα, αλλά πήραν το χρόνο τους σα προζύμι και άρχισαν να αναπτύσσονται δεξιοτεχνικά από τον δημιουργό τους. Ε, ναι, αγαπητοί μου, το writer's block δεν υπάρχει. Αυτά είναι δικαιολογίες περισσότερο για τον ίδιο μας τον εαυτό, όταν δε στρωνόμαστε να γράψουμε. Οτιδήποτε, μια πρόταση, μια παράγραφο. Καλή, κακή, μέτρια. Δεν έχει σημασία. Από κει θα ξεπηδήσουν σιγά σιγά όλα. Θα το πάρουμε αλλιώς. Όλα θα βρουν τη θέση τους. Με επιμονή. Θα πατήσουμε delete άπειρες φορές και θα το ξαναπιάσουμε. Θα κρατήσουμε μια λέξη, ένα όνομα, μια φράση, ώσπου το προζυμένιο μας μπαλάκι μετά από κόπο θα αχνίσει ζεστό-ζεστό μπροστά στα μάτια μας.

Οι ασκήσεις στη δημουργική γραφή

 Οι ασκήσεις στη δημιουργική γραφή είναι η συνήθης τακτική για την εβδομαδιαία πρακτική πάνω στο θέμα της γραφής. Συνήθως δίνεται ένα θέμα από τον διδάσκοντα αρκετά ευρύ στην οπτική του. Δηλαδή μία λέξη, ένας στίχος, μία φωτογραφία. Ή ακόμη, ένα μορφικό στοιχείο π.χ, παραμύθι από το μέλλον. Με βάση το δοθέν ή τα δοθέντα στοιχεία οι μαθητευόμενοι πρέπει να γράψουν ένα κείμενο (ο αριθμός των λέξεων εξαρτάται από το είδος λόγου του σεμιναρίου και συνήθως ορίζεται).

Στόχος είναι κάθε φορά οι ασκούμενοι να καταφέρουν να ολοκληρώσουν αφηγηματικά ένα θέμα που θα συνδιαμορφώσουν σε σχέση με τα στοιχεία που τους δόθηκαν. Αυτό ενέχει διάφορες πρακτικές δυσκολίες για τους μαθητευόμενους αλλά παρέχει ταυτόχρονα και μια μεγάλη δημιουργική ελευθερία. Σε αυτή τη φάση είναι χαρακτηριστική η ανάδυση των δυνατών σημείων αλλά και όλων των αδυναμιών που προκύπτουν κατά την εκτέλεση μιας βασικής ιδέας. 

Γραφή και ανάγνωση

 Η δημιουργική γραφή συνεπάγεται και δημιουργική ανάγνωση. Αυτό το λέμε αξιωματικά. Είναι απαραίτητο να διαβάζει αυτός που γράφει. Το αντίστροφο δεν εξυπακούεται. Ο αναγνώστης δε χρειάζεται να γράφει. 

 Όποιος όμως, ασχολείται με τα θέματα γραφής, είναι σημαντικό να διαβάζει. Όχι οτιδήποτε. Kαλύτερα να διαβάζει εστιασμένα και επιλεκτικά. Στην αρχή βέβαια, σε νεαρή ηλικία, όσο ακόμη τα λογοτεχνικά μας γούστα είναι υπό διαμόρφωση είναι χρήσιμο να διαβάζουμε ποικίλα πράγματα. Κλασσικούς συγγραφείς, μείζονος ή ελάσσονος σημασίας, σύγχρονους μας κλπ Όσο όμως, μεγαλώνουμε και βαθαίνει η σχέση μας με τη γραφή είναι χρησιμότερο να διαβάζουμε αυτούς που μας "ταιριάζουν", αυτούς από τους οποίους έχουμε να πάρουμε.

Τι παίρνουμε βέβαια από τους άλλους και κατά πόσο το χρησιμοποιούμε επιτυχώς, είναι μια άλλη κουβέντα....

Οι τρεις σωματοφύλακες "πηγαίνουν" σχολείο

Συχνά συζητάμε για τη δημιουργική γραφή και την κατάλληλη ηλικία. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η πιο κατάλληλη είναι η σχολική. Ίσως επειδή ως φιλόλογος έχω δει με τα μάτια μου πως η έννοια του fiction ενδιαφέρει τα παιδιά που τελειώνουν το γυμνάσιο.

Τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία παρότι δεν έχουν εμπειρία στη γλωσσική επεξεργασία των ιδεών, εντούτοις είναι όσο ποτέ ανοιχτά στο ερέθισμα του γραπτού λόγου που ζωντανεύει ως αφήγηση ιστοριών. Για πρώτη φορά μπορούν να αντιληφθούν την έννοια του ενιαίου σώματος της αφήγησης και ας μη γνωρίζουν τις τεχνικές λεπτομέρειες. Και έτσι πρέπει. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η ιστορία. Πως ξεκινάει κανείς να συνθέτει την ιστορία του. Θυμάμαι κάποτε που εξηγούσα την έννοια της αφήγησης και τη σχέση της με τον πραγματικό χρόνο. 

Έφερα τότε ως παράδειγμα την αφήγηση του Δουμά στους “Τρεις σωματοφύλακες”. Πώς εξελίσσει την ιστορία του, από που τη πιάνει, που την αφήνει, πόσο χρόνο διαρκεί ο αφηγηματικός χρόνος κλπ. Ήταν από τις πιο πετυχημένες προσεγγίσεις στις έννοιες του γραπτού λόγου. Θυμάμαι ότι ακόμη και οι πιο αδιάφοροι μαθητές ήθελαν να ακούσουν. Κάτι σα να φώτιζε το νοητικό τους σύμπαν. Η έννοια της σύνθεσης.